بیماری فلج اطفال: فلج اطفال (نام علمی: Poliomyelitis)، نوعی بیماری حاد ویروسی میباشد که دستگاه گوارش و در بعضی مواقع دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می‌کند. این بیماری ناشی از عفونت با ویروسِ پولیو (poliovirus) میباشد. این ویروس دارای ۳ ساب تایپ میباشد و تا پیش از انجام واکسیناسیون جهانی علیه ویروس پولیو، ساب تایپ ۱ این ویروس، ۸۵ درصد موارد این بیماری را شامل می‌شد. ویروس پولیو از دستهٔ انتروویروسها (Enterovirus) و از خانوادهٔ پیکورناویریده (Picornaviridae) میباشد.
دورهٔ کمون این ویروس از وقت برخورد فرد با ویروس تا آغاز علایم قبل درآمد(prodrome)(علایم شبه آنفلوآنزا) بین ۹ تا ۱۲ روز میباشد و تا وقت درست کردن فلج بین ۱۱ تا ۱۷ روز طول می‌کشد. این ویروس را هم چنین می‌توان تا حداکثر ۱۹ روز پیش از درست کردن فلج از مدفوع بیماران جدا نمود. البته آسیب به اعصاب می‌تواند ۱ عمر طول بکشد.
تظاهرات بالینی مرحله درست کردن عفونت
تظاهرات بالینی عفونت با ویروس پولیو از ۱ بیماری ناپیدا و غیر مشخص تا فلج شدید و مرگ متغییراست. حداقل ۹۵ درصد از موارد عفونت ناپیدا و غیر مشخص و بدون علایم بالینی می‌باشند و تنها توسط جدا نمودن ویروس از مدفوع و یا گلو ویا از راه زیاد شدن سطح آنتی بادی‌های سرمی تشخیص داده می‌شوند.
پولیومیلیت غیر موثر
پولیومیلیت غیر موثر با نام علمی Abortive poliomyelitis در ۴ تا ۸ درصد موارد عفونت اتفاق می افتد و با تب، سردرد، گلو درد، بی اشتهایی، استفراغ و درد شکمی مشخص می‌شود که ۲ تا ۳ روز ادامه می‌یابد.این بیماران فاقد علایم عصبی می‌باشند. این نوع عفونت ناشی از ویروس پولیو از ۱ عفونت ویروسی اکتسابی از جامعه غیر قابل افتراق میباشد.
پولیومیلیت غیرفلجی
پولیومیلیت غیر فلجی با نام علمی Nonparalytic poliomyelitis دارای همان علایم پولیوملیت غیر موثر میباشد با این تفاوت که علاوه بر آنان این بیماران دارای علایم تحریک مننژ (meningeal irritation) هم می‌باشند. البته این علایم دارای شدت بیشتری می‌باشند. پولیومیلیت غیر فلجی را نمی‌توان از ۱ مننژیت آسپتیک (aseptic meningitis ) که بوسیله بقیه انواع انتروویروسها درست کردن شده باشد افتراق داد.
پولیومیلیت فلجی نخاعی
پولیومیلیت فلجی نخاعی با نام علمی Spinal Paralytic Poliomyelitis تنها در ۰٫۱ درصد کل موارد عفونت با ویروس پولیو اتفاق می‌افتد. علایم این نوع از بیماری در ۲ مرحله بروز می‌کند و تحت عنوانمراحل کوچک و بزرگ بیماری (minor and major illnesses) نام‌گذاری شده‌اند.
مرحله کوچک بیماری
در این مرحله که همزمان با نفوذ ویروس پولیو به داخل جریان خون میباشد، علایمی همتنند مرحله پولیومیلیت غیر موثر آشکار می‌شود. این علایم ۱ تا ۳ روز به درازا می‌کشد و بعدا ۱ بهبودی موقت ۲ تا ۵ روزه درست کردن می‌شود. به دنبال این بهبودی موقت مرحله بزرگ بیماری شروع می‌شود.
مرحله بزرگ بیماری: در این مرحله دوباره تب، سردرد، میالژی، استفراغ سفتی گردن، علایم تحریک مننژ و افزیش سلول‌های التهابی در مایع مغزی‌نخاعی درست کردن می‌شود و پس از آن فلج عضلات شروع می‌شود. شدت فلج عضلات زیاد متغیر میباشد و از فلج در قسمتی از ۱ عضله تا فلج کلی ۴ اندام متغیر میباشد. فلج از نوع شل (flaccid) و غیر قرینه میباشد. رفلکس‌های عصبی هم اول شدت می‌یابد اما در نهایت از بین می‌روند
پولیومیلیت فلجی بولبار
پولیومیلیت فلجی بولبار با نام علمی Bulbar Paralytic Poliomyelitis نوعی از بیماری میباشد که در آن گروهی از عضلات که بوسیله اعصاب کرانیال عصب دهی می‌شوند فلج می‌شود. این واقعه بخصصوص در مورد عضلات کام نرم و حلق درست کردن می‌شود و سبب دیسفاژی، صحبت نمودن تودماغی و در برخی موارد دیس پنه می‌شود. اعصاب نهم و دهم مغزی شایعترین اعصاب درگیر می‌باشند.مریض بدلیل عدم توانایی در بلع و تنفس زیاد آژیته و بی قرار می‌شود.
پیلوآنسفالیت
آنسفالیت ناشی از ویروس پولیو در اول خود را با گیجی و اختلال در تمرکز نشان می‌دهد. این عارضه ناشایع میباشد و اکثراً در نوزادان بروز می‌کند. در این عارضه تشنج شایع میباشد و بر خلاف پیلومیلیت فلجی نخاعی، این عازضه درست کردن فلج اسپاستیک می‌کند.
۲ نوع واکسن جهت پیشگیری از این بیماری وجود دارد:
واکسن تزریقی:این واکسن نخستین واکسنی بود که بر ضد فلج اطفال تهیه شد. این واکسن از ویروس کشته شده و غیر فعال شده پولیو تهیه شده بود و تزریقی بود.
این واکسن را بنام IPV هم می‌شناسند که خلاصه شده Inactivated polio vaccine میباشد.
واکسن خوراکی: این واکسن چند سال بعد از واکسن تزریقی تهیه شد و حاوی ویروس زنده ضعیف شده بود. این واکسن را بنام OPV که خلاصه شده oral polio vaccine هم می نامند.
واکسن خوراکی پولیو به دلایلی که در ذیل ذکر می‌شود بر واکسن تزریقی ترجیح داده شد[۱۱]:
درست کردن ایمنی گوارشی بهتر (better intestinal immunity)
واکسیناسیون غیر فعال افراد از راه انتقال ویروس ضیف شده بین افراد
سادگی مصرف
قیمت کمتر تهیه
البته یکی از عوارض واکسن خوراکی، درست کردن فلج ناشی از ویروس ضعیف شده پولیو واکسن (vaccine-associated paralytic poliomyelitis) میباشد. از سال ۱۹۶۱ تا سال ۱۹۸۹ به طور متوسط سالانه ۹ شخص درآمریکا دچار عارضه فلج ناشی از ویروس ضعیف شده واکسن می‌شدند. به همین دلیل در سال ۱۹۹۹ تغییری در سیاست واکسیناسیون فلج اطفال در آمریکا به وجود آمد و واکسن تزریقی جایگزین واکسن خوراکی گردید بدبن ترتیب از ۸-۱۰ مورد فلج ناشی از ویروس ضعیف شده پولیو واکسن جلوگیری بعمل آمد.
برنامه واکسیناسیون فلج اطفال در کشور ایران
بر اساس برنامه ایمن سازی همگانی کودکان مصوب کمیته کشوری ایمن سازی وزارت بهداشت ودرمان که از ابتدا سال ۱۳۷۳ به اجرا درآمد، واکسیناسیون در کشور ایران بر ضد فلج اطفال با استفاده از واکسن زنده خوراکی پولیو (live oral polio vaccine)(OPV) گونه می‌گیرد.
برنامه واکسیناسیون فلج اطفال جهت نوزادان : واکسن خوراکی به ترتیب در بدو تولد، ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی به کودک خورانده می‌شود.
برنامهٔ واکسیناسیون فلج اطفال جهت کودکان ذیل ۷ سال که به‌موقع مراجعه نکرده‌اند: واکسن خوراکی به‌ترتیب در بدو مراجعه، ۱ ماه، ۲ ماه و ۶ ماه تا ۱ سال پس از نخستین نوبت و هم چنین در ۶ سالگی به کودک خورانده می‌شود.
برنامهٔ واکسیناسیون فلج اطفال جهت کودکان ۷ ساله و بالاتر که به‌موقع مراجعه نکرده‌اند: واکسن خوراکی به‌ترتیب در بدو مراجعه، ۱ ماه، ۲ ماه و ۶ ماه تا ۱ سال پس از نخستین نوبت به کودک خورانده می‌شود.
برنامهٔ جهانی ریشه‌کنی فلج اطفال
در سال ۱۹۸۸ و در طی چهل‌وچهارمین مجمع سازمان بهداشت جهانی، برنامهٔ حذف جهانیِ فلج اطفال به تصویب اعضا رسید. این برنامه در ادامهٔ حذف جهانیِ ویروس آبله در سال ۱۹۸۰ بود. به‌دنبال اجرای این برنامه سازمان بهداشت جهانی گراهینامه منطقه فاقد فلج اطفال (certified polio-free) را در سال ۱۹۹۴ به کشورهای حوزهٔ آمریکا که شامل ۳۶ کشور می‌باشند اعطا نمود و به دنبال آن این گواهینامه به کشورهای ساحل غربی اقیانوس آهسته که شامل ۳۷ کشور و به همراه کشور چین در سال ۲۰۰۰ اهدا شد. اروپا (حاوی ۵۱ کشور) هم در سال ۲۰۰۲ موفق به دریافت این گواهینامه شد.
در سال ۲۰۰۷ بیشتر از ۴۰۰ میلیون شخص در ۲۷ کشور و در طی ۱۶۴ برنامه تکمیلی ایمن نمودن، واکسینه شدند. در حالا حاضر این ویروس تنها در شمال هندوستان، شمال نیجریه و دو کشور همسایه افغانستان و پاکستان یافت می‌شود.
درمان
درمان مشخصی وجود ندارد. در تعداد کمی از بیماری‌ها دکتر تا این حد در درست کردن بهبودی ناتوان میباشد.این که مریض خواهد توانست قدرت عضلانی خود را به دست آورد یا ۹، به میزان آسیب سیستم عصبی بستگی دارد و دکتر در این مورد کار زیادی نمی‌تواند انجام دهد. داروی ضد ویروسی خاصی بر ضد ویروس پولیو هنوز در دسترس نیست. در گونه فلج عضلات تنفسی، حمایت تنفسی با استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) قبل از آن که هیپوکسی درست کردن شودلازم میباشد. این حمایت معمولاً هنگامی حجم حیاتی (vital capacity) به کمتر از ۵۰ درصد کاهش یابد شروع می‌شود.