مراقبت‌های ضروری برای بیماران قطع نخاعی

مراقبت‌های ضروری برای بیماران قطع نخاعی :بیماران مبتلا به قطع نخاع به دلیل آسیب به نخاع که قابلیت ترمیم ندارد، نیاز به مراقبت‌های ویژه و مداوم دارند. قطع نخاع نه تنها بر حرکت بدن تاثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند سیستم‌های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، پرستاری و مراقبت از این بیماران به دلیل شرایط پیچیده و بحرانی آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

طبق آمار، سالانه حدود ۱۲,۰۰۰ نفر در آمریکا دچار ضایعات نخاعی می‌شوند. اکثریت این افراد افراد جوان و فعال بین ۱۶ تا ۳۰ سال هستند که بر اثر تصادفات رانندگی، زمین‌خوردن یا حوادث ورزشی دچار آسیب نخاعی می‌شوند. در چنین شرایطی، توجه به مراقبت‌های فیزیکی و روانی بیماران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

نکات کلیدی در مراقبت از بیماران قطع نخاعی:

۱. مراقبت‌های پوستی: بیماران قطع نخاعی به دلیل عدم حرکت بدن، در معرض خطر زخم بستر هستند. بنابراین، باید به طور مرتب پوست بیمار بررسی شده و از تغییرات فشار در نقاط مختلف بدن جلوگیری شود. چرخاندن بیمار و استفاده از تشک‌های مخصوص فشار برای پیشگیری از زخم‌های فشاری ضروری است.

2. مراقبت از دستگاه تنفسی: برخی از بیماران قطع نخاعی ممکن است مشکلات تنفسی داشته باشند، به خصوص اگر آسیب به نخاع در ناحیه گردن باشد. بنابراین، بررسی وضعیت تنفسی بیمار و اطمینان از جریان هوای کافی بسیار مهم است. در صورت نیاز، استفاده از دستگاه‌های تنفسی کمکی مانند ونتیلاتور توصیه می‌شود.

3. مراقبت از سیستم ادراری و گوارشی: به دلیل آسیب به نخاع، بسیاری از بیماران قطع نخاعی دچار مشکلات ادراری و گوارشی می‌شوند. استفاده از کاتتر ادراری و نظارت دقیق بر عملکرد کلیه‌ها و دستگاه گوارش اهمیت دارد. به علاوه، تغذیه مناسب برای جلوگیری از یبوست و کمبود مواد مغذی نیز ضروری است.

4. مراقبت‌های روحی و روانی: آسیب به نخاع نه تنها بر جسم بلکه بر روح و روان بیمار نیز تأثیر می‌گذارد. بسیاری از بیماران قطع نخاعی دچار افسردگی، اضطراب و احساس تنهایی می‌شوند. حمایت‌های روانی، مشاوره و همراهی خانواده می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت روحی بیمار ایفا کند.

5. توانبخشی و فیزیوتراپی: اگرچه نخاع قابلیت ترمیم ندارد، ولی از طریق فیزیوتراپی و توانبخشی، می‌توان به بیماران کمک کرد تا عملکردهای باقیمانده بدن خود را به بهترین شکل ممکن حفظ کنند. توانبخشی به ویژه در زمینه تقویت عضلات و حفظ تعادل و پیشگیری از انقباضات عضلانی نقش حیاتی دارد.

6. پیشگیری از عوارض: بیماران قطع نخاعی در معرض خطراتی چون عفونت‌ها، مشکلات قلبی و عروقی و ناتوانی در تنظیم دمای بدن قرار دارند. مراقبت‌های پیشگیرانه شامل نظارت دقیق بر دمای بدن، حفظ بهداشت و پیشگیری از عفونت‌ها ضروری است.

مراقبت‌های دقیق و همیشگی از بیماران قطع نخاعی می‌تواند کیفیت زندگی آنها را تا حد زیادی بهبود بخشد و به آنها کمک کند تا به زندگی مستقل‌تری دست یابند. در این راستا، همکاری تیم‌های پزشکی و پرستاری، همراه با حمایت خانواده، نقشی حیاتی در فرآیند درمان و بازتوانی بیماران ایفا می‌کند.

مراقبت‌های لازم برای بیماران قطع نخاعی در منزل

بیماران مبتلا به ضایعه نخاعی به دلیل آسیب به نخاع که اغلب منجر به ناتوانی دائمی در عملکردهای بدن در قسمت‌های پایین‌تر از محل آسیب می‌شود، نیاز به مراقبت‌های ویژه و مراقبت‌های مداوم دارند. این آسیب‌ها معمولاً بر اثر تصادفات رانندگی، حوادث ورزشی، سقوط، و برخی بیماری‌ها به وجود می‌آیند. در این مقاله، به بررسی مراقبت‌های ضروری و نکات لازم برای نگهداری از بیماران قطع نخاعی در منزل خواهیم پرداخت.

آمار و دلایل ضایعات نخاعی

طبق آمار، هر دو ساعت یک نفر در اثر سوانح و تصادفات دچار ضایعه نخاعی می‌شود. برخی از مهم‌ترین دلایل ایجاد آسیب نخاعی عبارتند از:

• ضربه گلوله یا چاقو: آسیب‌های وارد شده به نخاع به دلیل ضربات مستقیم، می‌تواند منجر به قطع نخاع شود.
• برق‌گرفتگی: برق‌گرفتگی شدید ممکن است به نخاع آسیب بزند و ضایعه نخاعی ایجاد کند.
• التهاب، خون‌ریزی و تورم در اطراف نخاع: شرایط پزشکی مانند التهاب یا خون‌ریزی اطراف نخاع می‌تواند باعث آسیب به آن شود.
• آسیب به ستون فقرات بر اثر سرطان یا عفونت: در برخی موارد، سرطان یا عفونت‌های ستون فقرات می‌توانند به نخاع آسیب رسانده و منجر به ضایعه نخاعی شوند.
• سقوط از ارتفاع: سقوط از ارتفاعات می‌تواند فشار زیادی به نخاع وارد کرده و موجب آسیب به آن شود.
• آسیب‌های ورزشی: آسیب‌های ناشی از ورزش‌های پرخطر مانند فوتبال، کشتی و دیگر ورزش‌ها می‌توانند به ستون فقرات آسیب رسانده و منجر به ضایعه نخاعی شوند.
• تصادفات رانندگی: تصادفات شدید، به‌ویژه آسیب به سر، گردن، کمر و قفسه سینه، از عوامل رایج ضایعات نخاعی هستند.
• شیرجه در آب کم‌عمق: شیرجه در آب‌های کم‌عمق می‌تواند منجر به آسیب به نخاع شود.
• چرخش شدید بدن: حرکت‌های ناگهانی و چرخش‌های شدید در قسمت میانی بدن، مانند چرخش غیرطبیعی گردن یا کمر، ممکن است موجب آسیب به نخاع شود.

مراقبت‌های منزل برای بیماران قطع نخاعی

مراقبت‌های بیمار قطع نخاعی در منزل شامل جنبه‌های فیزیکی، روانی و تغذیه‌ای است. توجه دقیق به این نکات می‌تواند به کاهش مشکلات جانبی و افزایش کیفیت زندگی بیمار کمک کند:

1. مراقبت‌های پوستی و پیشگیری از زخم بستر: بیماران قطع نخاعی به دلیل عدم توانایی در حرکت دادن بدن، در معرض خطر ابتلا به زخم بستر (فشار زخم) هستند. باید بیمار را به طور مرتب جابجا کرده و از تشک‌های ضد فشار استفاده کرد. مراقبت از پوست و بررسی روزانه آن برای جلوگیری از زخم‌های فشاری بسیار حیاتی است.

2. مراقبت‌های تنفسی: بسیاری از بیماران قطع نخاعی به ویژه اگر آسیب در ناحیه گردن باشد، مشکلات تنفسی دارند. در این شرایط، ممکن است نیاز به استفاده از دستگاه تنفسی کمکی یا ونتیلاتور داشته باشند. نظارت دقیق بر تنفس بیمار و ارائه مراقبت‌های تنفسی به ویژه در شب توصیه می‌شود.

3. مراقبت از سیستم ادراری و گوارشی: بسیاری از بیماران قطع نخاعی ممکن است دچار مشکلات ادراری یا گوارشی مانند بی‌اختیاری ادرار یا یبوست شوند. در این صورت، استفاده از کاتتر برای تخلیه ادرار و نظارت بر عملکرد دستگاه گوارش ضروری است. تغذیه مناسب و استفاده از داروهای ضد یبوست نیز توصیه می‌شود.

4. مراقبت از حرکات و فیزیوتراپی: توانبخشی فیزیکی و فیزیوتراپی برای حفظ انعطاف‌پذیری عضلات، جلوگیری از انقباضات و تقویت بخش‌های سالم بدن بسیار مهم است. انجام تمرینات حرکتی مناسب می‌تواند به حفظ وضعیت بدن و جلوگیری از مشکلات عضلانی کمک کند.

5. مراقبت روانی و عاطفی: بسیاری از بیماران قطع نخاعی دچار مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب می‌شوند. حمایت عاطفی از سوی خانواده و مشاوره روانشناسی برای این بیماران حیاتی است. گفتگو و حمایت اجتماعی می‌تواند به آنها کمک کند تا با وضعیت جدید خود کنار بیایند.

6. پیشگیری از عوارض: بیماران قطع نخاعی در معرض خطراتی چون عفونت‌ها، مشکلات قلبی و عروقی و مشکلات تغذیه‌ای هستند. بنابراین، رعایت بهداشت، جلوگیری از عفونت‌ها، کنترل فشار خون و بررسی روزانه وضعیت سلامتی بسیار مهم است.

7. برنامه‌ریزی تغذیه‌ای: تغذیه مناسب برای بیماران قطع نخاعی که در حالت استراحت و بدون تحرک هستند، ضروری است. مصرف پروتئین، ویتامین‌ها، و مواد معدنی برای تقویت سیستم ایمنی و حفظ سلامت استخوان‌ها و عضلات ضروری است.

8. استراحت کافی و کنترل درد: بیماران قطع نخاعی نیاز به استراحت مناسب و مدیریت درد دارند. کنترل درد از طریق داروهای تجویز شده و استفاده از تکنیک‌های آرام‌بخش می‌تواند به بهبود راحتی بیمار کمک کند.

مراقبت از بیماران قطع نخاعی نیازمند همکاری مداوم و دقیق میان خانواده، پرستاران و پزشکان است. از آنجا که این بیماران به حمایت‌های جسمی، روانی و عاطفی ویژه‌ای نیاز دارند، توجه به جزئیات مراقبت‌های روزانه می‌تواند کیفیت زندگی آنها را به طرز چشمگیری بهبود بخشد.

ضایعات نخاعی به‌طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و عوارض خاص خود را دارند. این دو نوع عبارتند از:

۱٫ ضایعه نخاعی کامل (Complete Spinal Cord Injury)

در این نوع آسیب، آسیب به نخاع به گونه‌ای است که ارتباط بین مغز و بخش‌های مختلف بدن در زیر سطح آسیب قطع می‌شود. به عبارت دیگر، هیچ سیگنال عصبی نمی‌تواند از محل آسیب به پایین‌تر از آن منتقل شود و به همین دلیل، بیمار در نواحی زیر محل آسیب دچار فلج کامل می‌شود. این نوع ضایعه نخاعی معمولاً منجر به از دست دادن کامل عملکرد حرکتی و حسی در قسمت‌های پایین‌تر از محل آسیب می‌شود.

ویژگی‌ها و عوارض ضایعه نخاعی کامل:

• فلج کامل (پاراپلژی یا کوادری‌پلژی): عدم توانایی در حرکت دادن عضلات نواحی پایین‌تر از محل آسیب.
• از دست دادن حس: بیمار قادر به احساس درد، لمس یا تغییرات دمایی در نواحی پایین‌تر از محل آسیب نخواهد بود.
• مشکلات ادراری و گوارشی: بی‌اختیاری ادرار و اختلالات گوارشی (یبوست، مشکلات بلع) از عوارض رایج این نوع ضایعه هستند.
• تنظیم دمای بدن: بیمار ممکن است مشکلاتی در تنظیم دمای بدن خود داشته باشد، به ویژه در نواحی که آسیب به نخاع رخ داده است.

۲٫ ضایعه نخاعی ناقص (Incomplete Spinal Cord Injury)

در این نوع آسیب، نخاع تنها بخشی از آسیب را تجربه می‌کند و به همین دلیل برخی عملکردها در نواحی پایین‌تر از محل آسیب حفظ می‌شود. در ضایعه نخاعی ناقص، بیمار ممکن است هنوز توانایی حرکت، احساس و یا هر دو را در نواحی آسیب‌دیده داشته باشد، اگرچه این توانایی ممکن است محدود باشد.

ویژگی‌ها و عوارض ضایعه نخاعی ناقص:

• حفظ برخی از عملکردهای حرکتی یا حسی: در این نوع آسیب، بیمار ممکن است برخی از توانایی‌های حرکتی و حسی خود را در نواحی پایین‌تر از آسیب داشته باشد.
• انواع مختلف ضایعه ناقص: بسته به محل و شدت آسیب، انواع مختلفی از ضایعات ناقص وجود دارند که شامل موارد زیر می‌شود:
  • سندروم مرکزی (Central Cord Syndrome): آسیب عمده به بخش مرکزی نخاع که بیشتر بر عضلات دست تأثیر می‌گذارد.
  • سندروم آنترولترال (Anterior Cord Syndrome): آسیب به بخش جلویی نخاع که باعث از دست دادن حرکت و درد می‌شود، اما حس لمسی حفظ می‌شود.
  • سندروم نیمه نخاعی (Brown-Séquard Syndrome): آسیب به یک سمت نخاع که منجر به از دست دادن حرکت و حس در یک طرف بدن و درد در طرف دیگر می‌شود.
  • سندروم کمرانی (Cauda Equina Syndrome): آسیب به اعصاب انتهایی نخاع که می‌تواند به مشکلات ادراری، جنسی و حرکتی منجر شود.

در ضایعه نخاعی ناقص، به دلیل حفظ برخی از عملکردها، احتمال بهبودی و بازگشت حرکت یا حس در برخی از بخش‌ها بیشتر است. این بیماران ممکن است نیاز به توانبخشی مداوم و فیزیوتراپی برای بازسازی عملکردهای از دست رفته داشته باشند.

ضایعات نخاعی بسته به شدت و نوع آسیب به نخاع به دو دسته اصلی “کامل” و “ناقص” تقسیم می‌شوند. در هر دو نوع، مراقبت‌های پزشکی و توانبخشی برای بهبود کیفیت زندگی بیماران حیاتی است و می‌تواند به کاهش عوارض و بهبود عملکردهای باقی‌مانده بدن کمک کند.

علائم ضایعه نخاعی

ضایعات نخاعی می‌توانند باعث تغییرات شدید و ناگهانی در عملکرد سیستم عصبی و حرکتی بدن شوند. علائم این آسیب‌ها بسته به محل و شدت آسیب متفاوت است. در ادامه به مهم‌ترین علائم ضایعه نخاعی اشاره می‌کنیم:

1. درد شدید در گردن و کمر
   درد شدید و ناگهانی در نواحی گردن یا کمر یکی از اولین نشانه‌ها می‌تواند باشد. این درد معمولاً به دلیل آسیب به نخاع یا اعصاب اطراف آن ایجاد می‌شود و ممکن است به طور مداوم یا در اثر حرکت تشدید شود.

2. مورمور شدن بدن
   یکی دیگر از علائم شایع، احساس مورمور یا بی‌حسی در برخی از قسمت‌های بدن است. این مشکل ممکن است در نواحی مختلف بدن بروز کند، به‌ویژه در اندام‌های پایین‌تر از محل آسیب.

3. ناتوانی در حرکت‌دادن اندام‌های مختلف بدن
   یکی از بارزترین علائم ضایعه نخاعی، فلج یا ضعف در حرکت دادن اندام‌های مختلف بدن است. بسته به شدت و محل آسیب، ممکن است بیمار قادر به حرکت اندام‌های پایین یا حتی اندام‌های فوقانی خود نباشد.

4. ناتوانی در تشخیص گرما و سرما
   آسیب به نخاع می‌تواند باعث از دست دادن حس دما (گرما و سرما) در برخی نواحی بدن شود. این عدم توانایی در تشخیص دما می‌تواند به مشکلاتی چون سوختگی یا سرمازدگی در نواحی آسیب‌دیده منجر شود.

5. ناتوانی در کنترل ادرار و مدفوع
   یکی از علائم شایع در ضایعات نخاعی، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع است. این مشکل به دلیل آسیب به اعصاب کنترل‌کننده مثانه و روده‌ها ایجاد می‌شود و به کنترل صحیح عملکرد ادراری و گوارشی آسیب می‌زند.

6. گرفتگی عضلانی
   گرفتگی عضلانی یا اسپاسم عضلات یکی دیگر از علائم شایع در ضایعات نخاعی است. این گرفتگی‌ها ممکن است دردناک باشند و باعث کاهش کیفیت زندگی بیمار شوند.

7. تنگی نفس و اختلالات تنفسی
   آسیب به نخاع، به‌ویژه در نواحی بالای ستون فقرات (گردن و قفسه سینه)، می‌تواند به مشکلات تنفسی منجر شود. این آسیب‌ها ممکن است بر عضلات تنفسی تأثیر گذاشته و باعث تنگی نفس یا حتی ناتوانی در تنفس عادی شوند.

8. احساس درد شدید در ناحیه آسیب‌دیده
   درد شدید و تیرکشیدن در ناحیه آسیب‌دیده یکی از علائم رایج آسیب نخاعی است. این درد ممکن است به صورت سوزش، تیرکشیدن یا درد مزمن بروز پیدا کند و تا مدتی پس از آسیب باقی بماند.

پرستاری از بیماران قطع نخاع

پرستاری از بیماران قطع نخاعی نیازمند مراقبت‌های دقیق و ویژه‌ای است که به پیشگیری از عوارض بیشتر و بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کند. برخی از مراقبت‌های اصلی که باید در خانه انجام شود شامل موارد زیر است:

1. مراقبت‌های پوستی: برای جلوگیری از زخم بستر و سایر مشکلات پوستی، بیمار باید به طور مداوم جابجا شده و از تشک‌های ضد فشار استفاده شود.

2. مراقبت از دستگاه ادراری و گوارشی: کنترل ادرار و مدفوع و استفاده از کاتتر در صورت نیاز ضروری است. همچنین، برای پیشگیری از یبوست باید رژیم غذایی مناسب و داروهای ملین تجویز شود.

3. مراقبت‌های تنفسی: در صورت نیاز به دستگاه تنفسی یا ونتیلاتور، نظارت مداوم بر وضعیت تنفسی بیمار ضروری است.

4. فیزیوتراپی: انجام تمرینات فیزیکی برای حفظ قدرت عضلات و انعطاف‌پذیری مفاصل باید تحت نظر فیزیوتراپیست انجام شود.

5. پشتیبانی روانی: حمایت عاطفی و روانی بیمار برای مقابله با تغییرات جسمی و روحی ناشی از ضایعه نخاعی بسیار مهم است. مشاوره روانشناسی و گفتگوهای حمایتی می‌تواند به بیمار در این فرایند کمک کند.

6. مدیریت درد: استفاده از داروهای ضد درد و سایر روش‌های مدیریت درد برای کاهش علائم و ناراحتی‌های بیمار اهمیت دارد.

7. حمایت اجتماعی: حضور خانواده و دوستان می‌تواند تأثیر زیادی بر بهبود وضعیت روانی و عاطفی بیمار داشته باشد.

ضایعه نخاعی یک آسیب جدی است که می‌تواند به تغییرات شدید و دائمی در توانایی‌های حرکتی و حسی بیمار منجر شود. آگاهی از علائم و مراقبت‌های ضروری برای این بیماران می‌تواند در کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی آنها نقش مهمی داشته باشد.

مطالب مرتبط :